بسیاری از گونه های ابتدایی‌تر، تولید مثل غیرجنسی دارند. به این معنا که در این گونه‌ها نر و ماده وجود ندارد و اگر هم وجود دارد تولید مثل لزوماً وابسته به آمیزش جنسی نر و ماده با یکدیگر نیست. برای مثال می‌توان به باکتریها و یا بسیاری از گونه‌های حشرات و یا حتی برخی از خزندگان اشاره کرد.

درتولید مثل غیر جنسی جاندار به مرحله ای از رشد خود که می رسدمی تواند تکثیر شودوافرادجدیدی را به وجود آورد.بسیاری از جانداران ساده که ساختمان بدنی ساده ای دارندمانند:باکتریها تک سلولی ها برخی گیاهان وجانوران به این روش تولید مثل می کنند.برخی از موجودات زندهفقط به یک روش وبعضی به هردوروش تولید مثل میکنند.

سادگی وسرعت تکثیر از مزایای تولید مثل غیر جنسی است.

انواع روش های تولید مثل غیر جنسی :

الف ـتولید مثل رویشی

ب ـ هاگ زایی

انواع تولید مثل رویشی :

ـ دونیم شدن :در این روش سلول اولیه که ممکن است دارای هسته یا فاقد آن باشداز وسط به دونیمه تقسیم می گردد.

ـ جوانه زدن :در این روش بر آمدگی کوچکی در بدن جاندار ایجاد می شودوکم کم به جانداری مستقل تبدیل شده وممکن است از بدن جاندار اولیه جدا شودیا همچنان مستقل به آن باقی بماند.

ـ قطعه قطعه شدن :در این روش پیکر جاندار خود بخود به دویاچندقسمت تقسیم می شودوسپس هریک از قطعه های جدا شده از پیکر والد به جانداری کامل تبدیل می شود.

تولید مثل رویشی در باکتری ها :

تولید مثل در باکتری هابه روش دونیمه شدن است .

تولید مثل رویشی در جانوران :

ـ جوانه زدن در اسفنج هاوهیدرها

ـ قطعه قطعه شدن مانند شقایق دریایی وانواع زیادی از کرم ها

تولید مثل رویشی مصنوعی در گیاهان :

قلمه زدن :قلمه قسمتی از گیاه است که حاوی جوانه بوده وبعداز جداکردن از گیاه پایه در محیط کشت ریشه دار می شود ورشد می کند.

ـ خوابانیدن شاخه :

در این روش شاخه های مورد نظر را قبل ازجدا کردن از پایه مادر در محیط کشت ریشه دار نموده وسپس از پایه مادر جدا کرده وبه عنوان گیاه جدید مورد استفاده قرار می دهند.

ـ پیوند زدن :

بخش جوانه دار گیاه پایه را از آن جدا می نمایندوآن را در محل پوست گیاه میزبان قرار داده که با استفاده از مواد غذایی آن رشد می نماید.

ازدیاد به وسیله ساختارهای رویشی :

بعضی از گیاهان با ساقه زیر زمینی زیاد می شوندساقه های زیر زمینی کلروفیل ندارندودارای برگ های قهوه ای فلس مانند هستندنمونه هایی از آنها :

ـ ریزوم :ریزوم ساقه ا ی است که تقریبا به صورت افقی در خاک رشد می کند.

ـ غده :ساقه زیر زمینی است که دارای اندوخته غذایی است مانند سیب زمینی

ـ بنه :ساقه زیر زمینی است که انتهایی شبیه پیاز دارد.مانند زعفران

ـ پیاز :پیاز تعدادی برگ بدون سبزینه است که اطراف جوانه ای را فرا گرفته است مانند پیاز خوراکی

هاگ زایی :

هاگ یک سلول ویژه برای تولید مثل است که توسط جاندار اولیه تولید می شودولی می تواندبه تنهایی وبه طور مستقیم جاندار جدید را ایجاد می کند.هاگ ها در اندام هایی بنام هاگدان تولید می شوندوپس از رسیدن با پاره شدن دیواره هاگدان آزاد می شوند.این هاگ ها(هزاران هاگ )همراه باد یا آب به نقاط مختلف می روند درهرجا که شرایط رویش برای آنها مناسب باشد رشد میکنندوموجودی مانند والد خود را بوجود می آورند.

 در تولید مثل غیر جنسی جاندار به مرحله ای از رشد خود که می رسد می تواند تکثیر شود و افراد جدیدی را به وجود آورد. بسیاری از جانداران ساده که ساختمان بدنی ساده ای دارند و برخی گیاهان به این روش زیاد می شوند مانند: باکتریها، تک سلولی ها، برخی گیاهان و جانداران.

در روش تولید مثل غیر جنسی همه ی جانداران تکثیر یافته یک گونه و کاملا مانند هم بوده و خصوصیات ساختمانی و حیاتی یکسانی دارند. در این جانداران اگر شرایط محیطی تغییر کند و این شرایط برای جاندار مضر باشد همه ی نسل آنها از بین می رود.

دونیم شدن:

 در این روش یک جاندار مانند: آسیب تقسیم می شود و به جاندار که از نظر اندازه تقریبا ساده است تبدیل می شود.

جوانه زدن:

 بعضی از جانداران مانند هیدر به این روش زیاد می شوند در این روش برآمدگی کوچکی در بدن جاندار ایجاد می شود و کم کم به جانداری مستقل تبدیل شده و ممکن است از بدن جاندار اولیه جدا شود یا همچنان متصل باقی بماند مانند: هیدر آب شیرین و مخمرنان.

قطعه قطعه شدن:

در این روش بدن جاندار به چندین قطعه تقسیم می شود پس بعضی، یا همه ی آنها به جاندار بالغ تبدیل می شود مثلا جلبک یا خزه با

این روش زیاد می شود. این گیاهان نیز با روش تولید مثل غیرجنسی زیاد می شوند.

تولید مثل رویشی در گیاهان به دو طریق طبیعی و مصنوعی صورت می گیرد.

ساقه زیر زمینی:

بعضی از گیاهان با ساقه زیر زمینی زیاد می شوند،ساقه های زیر زمینی کلروفیل ندارند و دارای برگ های قهوه ای فلس مانند دارند.

ریزم:

 ریزم تقریبا به صورت افقی در خاک رشد می کند در انتهای این ساقه ها جوانه انتهای وجود دارد، مانند مهد سلیمان.

غده:

 غده به منزله ی انتهای ساقه است که دارای اندوخته غذایی است مانند سیب زمینی.

پیاز:

 در پیاز تعدادی برگ بدون سبزینه وجود دارد که اطراف جوانه قرار دارد. (مانند پیاز خوراکی) سنبل.

بنه:

 بنه نسبت به پیاز ساقه بزرگ تری دارد اما فاقد فلس های متعدد است، مانند: زعفران و گلایل.

هاگزایی:

در این روش تولید مثل هاگ به وجود می آید هاگ یک سلول ویژه است که توسط جاندار اولیه تولید می شود. و به تنهایی و به طور مستقیم جاندار به وجود می آورد. مثلا در کپک نان هاگ ها در اندام هایی به نام هاگدان تولید می شود. پس از رسیدن هاگ در هاگدان، هاگدان پاره می شود و هاگ ها همراه باد و آب به نقاط مختلف می روند.