سلول بنیادی چیست؟
سلول  بنیادی نامی کلی است و به گروهی از سلول های بدن گفته می شوند که دارای چند وپژگی مهم می باشند:

1)      این سلول ها تخصص نیافته هستند. 

2)      مجددا در بدن از طریق تقسیم سلولی خود را تولید و تکثیرمی کنند. 

3)      عمری  طولانی دارند.

4)    در شرایط آزمایشگاهی، می توان آنها را به سلول هایی متخصص با اعمال و فعالیت مشخص تبدیل کرد . به عبارتی در محیط کشت و در مجاورت عوامل مغذی خاصی با دست کاری یک سلول بنیادی در حالت پایه, در سلول ژن هایی را فعال نموده و سلول  بنیادی مجبور به ایجاد  عواملی پروتئینی در داخل و سطح خود می شود و در نهایت  به یک سلول مشخص تبدیل می شود .          

سلول های بنیادی  تقریبا در  همه بافت های بدن  یافت می شوند و  به نوعی مسئول ترمیم آنها  هستند. این سلول ها دارای انواع متفاوتی می باشند. بدون توجه به انواع سلول های بنیادی این خواص در همه آنها  دیده می شود.

   مبنای دیگر تقسیم بندی  سلول های بنیادی بر حسب  محل حضور آنها می باشد :

به عبارتی سلول های بنیادی برحسب نوع بافتی که در آن دیده می شوند انواع مختلفی دارند.  هربافت بدن دارای یک سلول بنیادی مخصوص خود می باشد نظیرسلول  بنیادی خون ساز, سلول بنیادی مزانشیمی, سلول  بنیادی عصبی, سلول های بنیادی عضلانی , سلول های بنیادی اپی تلیالی , سلول بنیادی بافت همبندی( چربی , غضروف , استخوان) و.....

 سلول بنیادی بالغ یک بافت می توانند سلول های همان بافت را ایجاد کند. برای مثال سلول بنیادی بافت خون را سلول بنیادی خون ساز می نامند که می تواند انواع سلول های موجود در خون نظیر گلبول های قرمز و گلبول های سفید(لنفوسیت های بزرگ و کوچک, پلاکت ها ,نوتروفیل ها, مونوسیت/ماکروفازها)‌ را ایجاد نماید.

سلول های بنیادی خون ساز

این سلول ها را می توان از سه منبع مختلف جمع آوری و جدا کرد:

1.از مفز استخوان

     2.  از خون محیطی طی آفرزیس                                                                                                         

     3 . از خون بند ناف

  برخی اختلالات قابل درمان با پیوند سلول های بنیادی خون ساز: 

پیوند سلول های بنیادی خون ساز

1-   پیوند اتولوگ : در شرایط خاص بیماری مشخص, سلول های بنیادی از خود فرد بیمارجدا و در سرما در فریزرهای مخصوص نگه داری میشوند. بیمار تحت شیمی درمانی یا تابش اشعه قرار گرفته تا سلول های بدخیم ازبین بروند که گاه باعث از بین رفتن سلول های بنیادی خون ساز مغز استخوان وی نیز می شود. سپس سلول های ذخیره شده به بدن وی بازگردانده می شوند.  شانس بیماری پیوند علیه میزبان و عفونت کمتر است  اما احتمال عود بیماری نسبت به اهدا از سایرین ( افراد فامیل و یا اهداکننده غیر خویشاوند) بیشتر است.   

2-   پیوند آلوژن:  دو فرد گیرنده و اهداکننده پیوند ممکن است با یکدیگر نسبت خویشاوندی داشته باشند( مثل پیوند سلول های بنیادی خون ساز بین خواهر,برادر و یا از سایر اعضا خانواده )‌ و یا غیرخویشاوند باشند( دریافت سلول از افراد بالغ یا از خون بند ناف سایرین).

در پیوند آلوژن چنانچه گیرنده و اهداکننده پیوند ازنظر آنتی ژن های سازگاری بافتی (Human Leukocyte Antigen HLA ,  یا مجموعه سازگاری بافتی اصلیMajor Histocompatibility Complex or MHC  ) با یکدیگر شبیه  باشند, شانس موفقیت پیوند بیشتر است. بیمار برحسب نوع پیوند داروهای سرکوب کننده سیستم دفاعی (immunosuppressive ) و یا مغز استخوان دریافت می کند تا احتمال بروز واکنش های نامناسب را کاهش دهند زیرا  این واکنش ها از جایگزینی سلول های پیوندی در بدن بیمار جلوگیری  می نمایند.

 تشخیص این که کدام نوع پیوند برای بیمار نیاز است با پزشک معالج و بر اساس معیار های استاندارد می باشد.

جمع آوری سلول های بنیادی خون ساز

جمع آوری سلول های بنیادی خون ساز از خون محیطی :‌ امروزه رایج ترین روش جمع آوری  سلول های بنیادی خون ساز محسوب می شود. طی فرایندی به نام آفرزیس, خون از بازوی فرد وارد دستگاه خاصی شده که گلبول های سفید وی را جدا و سپس گلبول های قرمز و پلاسما را به بدن وی باز می گرداند. برای افزایش میزان سلول های بنیادی در خون چند روز قبل از آفرزیس  دارویی به نام عامل محرک کلونی گرانولوسیتی (Granulocyte- Colony Stimulating Factor= G-CSF ) به صورت زیر جلدی به اهداکننده تزریق می شود.

 - جمع آوری سلول های بنیادی خون ساز از مغز استخوان: امروزه، استفاده از این روش محدود به موارد محدودی می باشد. در این روش، سلول‌های بنیادی به‌طور مستقیم، از مغز استخوان گرفته می شوند.  این کار، تحت بیهوشی عمومی یا موضعی انجام شده و معمولا از مغز استخوان لگن استفاده می شود. این اقدام در حدود 2ساعت طول می کشد و اهداکننده به‌طور معمول، می‌تواند همان‌روز و یا حداکثر روز بعد بیمارستان را ترک کند و پس از 2 تا 3 روز فعالیت  عادی خود را  از سر بگیرد. ممکن است سلو‌ل های بنیادی موجود در مغز استخوان در آزمایشگاه جداسازی گردند. باید توجه داشت که در این روش، مغزاستخوان طبیعی در بدن فرد اهداکننده، به سرعت شروع به رشد دوباره کرده و جایگزین  مغزاستخوان اهدا شده می گردد.

·     زمان بهبود پس از اهدا سلول های بنیادی خون ساز در افراد بالغ,  بستگی به فرد اهداکننده و نوع اهدا دارد اما به طور معمول طی چند روز(1 روز تا حداکثریک هفته ) پس از اهدا , فرد قادر به انجام فعالیت های طبیعی خود و بازگشت به کار می باشد.