گازهای نجیب (یا گازهای کمیاب یا گازهای بیاثر) که بیبو و بیرنگ هستند، به عنصرهای هلیوم، نئون، آرگون، کریپتون، گزنون، رادون و آناناکتیوم گفته میشود که همه در دمای اتاق گازی هستند و در گروه A8 جدول مندلیف قرار دارند. به استثنای هلیوم، تمام گازهای نجیب دارای آرایش الکترونی خارجی ns2 np6 هستند که آرایشهای بسیار پایدارند.
تمامی این گازها تک اتمی هستند و به مقدار کم در اتمسفر یافت میشوند. (تنها حدود یک درصد حجم هوا را تشکیل میدهند). در بین گازهای بیاثر، رادون عنصری رادیواکتیو و خطرناک است. گازهای بیاثر بیشترین انرژی یونیزاسیون را داشته و الکترونگاتیویته آنها بسیار کم و ناچیز است. این گازها نقطه ذوب پایینی دارند (هلیوم کمترین مقدار نقطه ذوب را دارد) و همگی در هوای اتاق به شکل گاز هستند.
تا سال ۱۹۶۰ میلادی تصور میشد که این گازها به علت داشتن عدد اکسیداسیون برابر «صفر» بیاثر هستند و تمایل به تشکیل ترکیب ندارند. تمامی گازهای نجیب ماکزیمم تعداد الکترون را در لایه بیرونی (آخر) الکترونی خود دارا بوده (گاز هلیم ۲ و بقیه گازها ۸ الکترون) و تمایل اندکی به گرفتن یا از دست دادن الکترون دارند که همین خاصیت موجب پایداری آنها شده است. در مورد گازهای هلیوم، نئون و آرگون ترکیب شناخته شدهای ثبت نشده ولی کریپتون در واکنش با فلوئورین تشکیل ماده جامد بیرنگی میدهد. زنون هم تشکیل ترکیبات زیادی با اکسیژن و فلوئورین ایجاد میکند.
گازهای نجیب در حال تابش، از راست به چپ: زنون، کریپتون، آرگون، نئون، هلیوم
منبع اصلی گازهای نجیب اتمسفری
بر اساس تئوریهای فعلی، گاز آرگون موجود در اطراف زمین از ماگماهای آتشفشانی تولید شده است، اما دانشمندان مؤسسه پلیتکنیک رنسلیر در نیویورک که نتایج بررسیهای خود را در مجله نیچر منتشر کردهاند، پژوهشهای تازهای را در این باره انجام دادهاند. پژوهشگران فرضیهای را مطرح کردند مبنی بر این که این گاز میتوانسته از پوسته اقیانوسی آزاد شده باشد. در حقیقت پوسته اقیانوسی برعکس پوسته زمینی از کانیهایی ساخته شده است که غنی از آرگون هستند.
روش تهیه
آرگون، نئون، کریپتون و زنون نخستین بار بین سالهای ۱۸۹۴ تا ۱۸۹۸ میلادی توسط ویلیام رمزی، جان استرات و ترﺍورس ﺍز رﺍه تقطیر جزﺀ به جزﺀ هوای مایع بدست ﺁمدند. رادون ﺍز رﺍه واکنشهای واپاشی رادیواکتیوی توریوم و رادیوم توسط فردریک دورن در سال ۱۹۰۰ میلادی کشف شد.
کاربردهای مهم
- ساخت لامپهای تابلوهای تزئینی فروشگاهها (گاز هلیوم رنگ زرد، نئون قرمز، آرگون قرمز یا آبی، کریپتون سبز مایل به آبی، و زنون رنگ آبی متمایل به سبز ایجاد میکند)
- افزودن به اکسیژن برای تهیهٔ هوای مورد نیاز برای تنفس غواصان
- رقیق کردن اکسیژن برای تنفس بیماران مبتلا به آسم